ارگانوفسفات، سلاح شیمیایی،حشره کش یا دارو !
ارگانوفسفات‌ها از ترکیبات شیمیایی‌اند که از واکنش استری شدن الکل و فسفریک اسید حاصل می‌شوند.از آنجایی که غلظت‌های متفاوت این ماده اثرات متفاوتی بر موجودات دارد، مشتقات شیمایی زیادی از آن ساخته شده است. از گازهای اعصاب و سلاح‌های شیمیایی گرفته تا حشره کش و آفت کش و حتی دارو! در این مطلب علاوه بر مکانیسم عمل و علائم مسمومیت با این ماده، اطلاعاتی درباره‌ی ترکیباتی که امروزه از این ماده ساخته شده اند خواهیم داد. با ما همراه باشید.
مکانیسم عمل ارگانوفسفات‌ها
وقتی ماهیچه‌ای قرار است منقبض شود بایستی پیام انقباض از طریق نوروترنسمیتورها و از مسیر نورون‌ها به آن منتقل شود. نوروترنسمیتور از طریق گیرنده‌های روی سلول ماهیچه‌ای دریافت شده و اثر خود را اعمال می‌کند. یکی از مهم‌ترین نوروترنسمیتورهایی که باعث انقباض عضله می‌شود استیل کولین است. با رسیدن پیام به پایانه‌ی عصبی، وزیکول‌های حاوی استیل کولین که در انتهای آکسون قرار داشتند و منتظر رسیدن پیام بودند به غشا ملحق می‌شوند و استیل کولین در فضای سیناپسی آزاد می‌شود. بعد از انتقال پیام این نوروترنسمیتور باید توسط استیل کولین استراز به کولین و استات تجزیه شود تا از انتقال بیش از حد پیام جلوگیری شود.
ارگانوفسفره‌ها با استیل کولین استراز چه می‌کنند ؟
این ترکیبات شیمایی با فسفریله کردن گروه هیدروکسیل سرین این آنزیم، باعث مهار آن می‌شوند درنتیجه استیل کولین تجزیه نشده و انتقال پیام همچنان ادامه پیدا می‌کند و ماهیچه منقبض می‌ماند. این ماهیچه ممکن است از ماهیچه‌های پیکری باشد که باعث اسپاسم بدن و تشنج می‌شود، یا از ماهیچه‌های تنفسی که در نهایت منجر به خفگی می‌شود، یا حتی ماهیچه‌های عنبیه که باعث تاری دید و ریزش اشک می‌شود. اگر ماهیچه‌های موجود در دستگاه گوارش هدف قرار بگیرند، حالت تهوع و استفراغ در فرد رخ می‌دهد. از آنجایی که اتصال این ماده به آنزیم استیل کولین استراز برگشت ناپذیر است، پیشبرد راه‌های درمانی دشوار است.
کاربردهای ارگانوفسفات‌ها-غلظت‌های مختلف، کاربردهای متفاوت
ساخت سلاح شیمیایی
ارگانوفسفره‌ها از اجزای پایه‌ی گازهای اعصاب‌اند که به شکل گسترده‌ای در جنگ جهانی دوم استفاده شدند. از جمله‌ی این گازها میتوانیم به تابون،سومان،سارین و از همه خطرناک ترVXاشاره کنیم.این گازها در جنگ ایران و عراق هم استفاده شده‌اند که آثار مخرب آنها هنوز گریبانگیر افرادی است که با این گازها مسموم شده‌اند. آخرین استفاده از گازهای اعصاب در جنگ فعلی سوریه بوده است.
در سراسر جهان، تقریباً 3 میلیون نفر در معرض مواد ارگانوفسفره قرار گرفته‌اند که حدود 300000 مرگ و میر را باعث شده است. طبق کنوانسیون 1925 ژنو، فروش گازهای اعصاب جنایت جنگی تلقی می‌شود.
تولید آفت کش
از ارگانوفسفره‌ها به دلیل اثراتی که بر سیستم عصبی موجودات دارند می‌توان به عنوان آفت کش و حشره‌کش استفاده کرد. حشره کش‌هایی مثل پاراتیون و مالتیون بر پایه‌ی ارگانوفسفره‌ها هستند.
مشتقاتی از این ماده ساخته شده‌اند که به عنوان دارو برای درمان بیمارانی که سطح استیل کولین پایینی دارند مثل افراد مبتلا بهmyasthenia gravisمورد استفاده قرار می‌گیرد.
علائم
ارگانوفسفره‌ها از طریق تنفس،بلع و یا جذب پوستی وارد بدن انسان می‌شوند. گیجی،اختلال در حافظه،بی حالی،روان پریشی،تحریک پذیری از علائم مسمومیت به این مواد است و در کل، افراد علائمی شبیه به پارکینسون دارند. کشاورزان به دلیل استفاده از آفت کش هایی برپایه‌ی ارگانوفسفره‌ها به شدت در معرض آلودگی به این ماده قرار دارند. از آنجایی که مسمومیت با این ماده خیلی خطرناک است و هرچقدر که دیرتر فرد مسموم به مراکز درمانی منتقل شود عوارض آن حاد تر می‌شود، شناسایی سریع افراد مسموم از اهمیت به سزایی برخوردار است.
*بعضی از ارگانوفسفره‌ها بوی مشخصی از سیر یا نفت دارند که می‌تواند به تشخیص آلودگی کمک کند.
*آزمایش قابل حملی وجود دارد که سطح استیل کولین استراز را می‌سنجد و امدادگران هلال احمر می‌توانند برای تشخیص فرد آلوده از آن استفاده کنند.
چند نکته‌ی مهم هنگام مشاهده‌ی فرد آلوده به ارگانوفسفات‌ها !
از تماس مستقیم با فرد آلوده خودداری کنید.
لباس‌های فرد را از او جدا کنید و آنها را از بین ببرید.
راه‌های هوایی را کنترل کنید چون به دلیل اسپاسم ماهیچه‌ها ممکن است راه هوایی فرد بسته شود
فرد ممکن است دچار تهوع و استفراغ شود که این می‌تواند به خروج ماده از بدنش کمک کند اما استفراغ هرگز نباید القا شود.
راهکارهایی درمانی ارائه شده
درمان‌های ارائه شده بیشتر حالت کنترلی دارند و ما معمولا نمی‌توانیم آنزیم استیل کولین استرازی که با ارگانوفسفات مهار شده را به حالت اول برگردانیم چون آنزیم وارد فرایند Aging می‌شود؛ تغییر ساختاری که انزیم را در برابر فعال شدن مجدد مقاوم می‌کند. با این حال داروهایی مثل آتروپین که گیرنده‌های استیل کولین را مهار می‌کنند و مانع تاثیر استیل کولین‌های اضافی می‌شوند برای کاهش اثرات حاد این وضعیت ارائه شده‌اند.
دیدگاهتان را بنویسید