انکوژن چیست؟
انکوژن نوعی ژن است که پتانسیل ایجاد سرطان را دارد. در حوزه ژنتیک و بیولوژی مولکولی، این ژن‌ها برای درک نحوه تبدیل سلول‌های سالم به سرطانی بسیار حائز اهمیت هستند.
کلمه “انکوژن” از کلمات یونانی “onkos” به معنای توده، توده یا تومور و “ژن” به معنای “متولد شده توسط” یا “مشتق شده” است.
انکوژن ژنی است که در صورت جهش یا بیان در سطوح بالا، می‌تواند یک سلول طبیعی را به سلول توموری تبدیل کند و باعث پیشرفت سرطان شود. انکوژن‌ها اساساً اشکال جهش یافته ژن‌های طبیعی (proto oncogenes) هستند که در صورت تغییر، منجر به رشد و تقسیم کنترل نشده سلول‌ها می‌شوند و به تشکیل تومور و گسترش سرطان در بدن کمک می‌کنند.
انکوژن‌ها نقش مهمی در مطالعه بیولوژی سرطان ایفا می‌کنند؛ زیرا درک نحوه عملکرد آن‌ها می‌تواند به توسعه درمان‌های هدفمند برای سرطان‌های مختلف کمک کند.
درک انکوژن‌ها
اشاره کردیم که یک انکوژن شکل جهش یافته‌ای از یک ژن نرمال است، که به عنوان پروتو-انکوژن شناخته می‌شود. پروتو-انکوژن‌ها نقش‌های حیاتی در عملکردهای سلولی نرمال مانند رشد، تمایز و آپوپتوز (مرگ برنامه‌ریزی شده سلول) دارند. با این حال، زمانی که این ژن‌ها دچار جهش می‌شوند، می‌توانند به انکوژن‌ها تبدیل شوند. رفتن سلول به سمت تقسیم و تکثیر بی‌کنترل نشانه‌ای از سرطان است.
جهش‌هایی که منجر به فعال‌سازی انکوژن‌ها می‌شود، می‌توانند از طریق مکانیزم‌های مختلفی اتفاق بیفتد، از جمله جهش‌های نقطه‌ای، تکثیر، جابجایی و موتاسیون‌های درجی. این تغییرات مسیرهای تنظیمی نرمال سلول را بر هم می‌زنند، منجر به فعال‌سازی بیش از حد یا نامناسب این ژن‌ها می‌شوند.
نقش انکوژن‌ها در سرطان
انکوژن‌ها با ترویج بقا، تکثیر و تهاجم سلول به پدیده سرزانی شدن، کمک می‌کنند. آن‌ها می‌توانند بر جنبه‌های مختلف کارکرد سلولی اثر بگذارند، از جمله مسیرهای انتقال سیگنال، عوامل رونویسی، مکانیزم‌های کنترل چرخه سلولی و مهارکنندگان آپوپتوز.
یک جنبه حیاتی انکوژن‌ها غالب بودن آن‌ها است؛ یک جهش در یک آلل (نسخه ژن) می‌تواند برای کمک به وضعیت سرطانی کافی باشد. این ویژگی آن‌ها را از ژن‌های سرکوب‌گر تومور، دسته‌ای دیگر از ژن‌های درگیر در سرطان، متمایز می‌کند که معمولاً نیاز به غیرفعال شدن یا جهش یافتن هر دو آلل برای تأثیرگذاری بر توسعه سرطان دارند.
مثال‌هایی از انکوژن‌ها
تعداد زیادی انکوژن شناسایی شده‌اند، هر کدام با انواع مختلفی از سرطان‌ها ارتباط دارند. در اینجا چند مثال قابل توجه آورده شده است:
۱.ژن‌های Ras
KRAS، HRAS و NRAS از جمله رایج‌ترین انکوژن‌های دخیل در سرطان هستند. جهش‌ها در این ژن‌ها در طیف وسیعی از سرطان‌ها، از جمله سرطان پانکراس، روده بزرگ و ریه یافت می‌شوند. پروتئین‌های Ras در مسیرهای انتقال سیگنال که کنترل رشد و تمایز سلول را بر عهده دارند، نقش دارند.
۲.ژن‌های MYC
خانواده MYC، به ویژه c-MYC، در تنظیم چرخه سلولی، آپوپتوز و تبدیل سلولی دخیل است. بیان بیش از حد c-MYC در انواع مختلفی از سرطان‌ها، مانند سرطان‌های سینه، ریه و روده بزرگ مشاهده می‌شود. این به عنوان یک عامل رونویسی عمل می‌کند که بیان بسیاری از ژن‌های درگیر در رشد سلول را تنظیم می‌کند.
۳.HER2 (ERBB2)
HER2 عضوی از خانواده گیرنده‌های فاکتور رشد اپیدرمی (EGFR) است و نقشی در مسیرهای سیگنال‌دهی منتهی به رشد و تمایز سلول دارد. بیان بیش از حد HER2 در توسعه برخی از انواع سرطان سینه کلیدی است و هدفی برای درمان‌های خاص مانند تراستوزوماب (هرسپتین) است.
۴.BCL-2
در تنظیم آپوپتوز دخیل است، BCL-2 اغلب در سرطان‌ها بیان شده و منجر به افزایش بقای سلول می‌شود. این به ویژه با برخی از انواع لوسمی، از جمله لوسمی لنفوسیتی مزمن (CLL)، ارتباط دارد.
انکوژن‌ها و درمان سرطان
کشف انکوژن‌ها تأثیر شگرفی بر درمان سرطان داشته و منجر به توسعه درمان‌های هدفمندی شده که به طور خاص فعالیت پروتئین‌های انکوژنی را مهار می‌کنند. به عنوان مثال، مهارکننده‌های تیروزین کیناز (TKIs) مسیرهای سیگنال‌دهی نادرست فعال‌شده توسط جهش‌ها در EGFR و HER2 را هدف قرار می‌دهند.
به طور مشابه، مهارکننده‌های هدفمند پروتئین‌های ادغامی BCR-ABL در درمان لوسمی میلوئیدی مزمن (CML) مؤثر هستند، جایی که این ژن ادغامی (ناشی از جابجایی کروموزومی) به عنوان یک انکوژن قدرتمند عمل می‌کند.
نتیجه‌گیری
انکوژن‌ها نقش حیاتی در تبدیل سلول‌های نرمال به سرطانی ایفا می‌کنند. با درک مکانیزم‌های مولکولی که زیر بنای عملکرد آن‌هاست، پژوهشگران توانسته‌اند درمان‌های هدفمندی توسعه دهند که به طور خاص با اثرات این ژن‌ها مبارزه می‌کنند. مطالعه انکوژن‌ها همچنان یک حوزه پویا و در حال تکامل با پتانسیل کشف هدف‌های جدید برای درمان سرطان و عمیق‌تر کردن درک ما از این بیماری چندوجهی است. از طریق تحقیقات و پیشرفت‌های بالینی مداوم، هدف تبدیل سرطان از یک بیماری کشنده به یک شرایط قابل مدیریت می‌باشد.
دیدگاهتان را بنویسید